Directions in Marathi : दिशांची संपूर्ण माहिती : Understand 10 types of Directions in simple way.

Directions in Marathi – तुमच्या पैकी बहुतेक लोकांना हे माहिती असेलच, की मुख्य दिशा ४ आणि उप-दिशा ४ आशा एकूण ८ दिशा आहेत आहेत. बरेच लोक दिशांची नावे विसरतात. लोकांना दिशांची नावे इंग्रजीत लक्षात ठेवणे सोप्पे जाते. परंतु मराठीत नाही (Directions in Marathi ). परिणामी, कोणी विचारलं तर आपण कोणत्या दिशेने जातोय हे मराठीत लवकर सांगता हि येत नाही आणि लक्षात हि येत नाही …

धर्मातील ज्योतिषशास्त्रा नुसार दिशां ची संख्या हि १० आहे. ४ मुख्य दिशा , ४ उप दिशा आणि आकाश व पाताळ या दोन अशा एकूण १० दिशा आहेत. हिंदू धर्मातील प्रत्येक दिशा दिग्पाल नावाच्या देवाशी संबंधित आहे. दिग्पाल हा दिशा रक्षक आहे. इंग्रजीमध्ये चार मुख्य दिशा आणि चार इतर दिशा अशा एकूण ८ दिशा आहेत.

वराह पुराणानुसार दिशां चा इतिहास

वराह पुराणानुसार ज्या वेळी ब्रह्मदेव सृष्टीच्या कल्पनेचा विचार करत होते, त्या वेळी त्याच्या कानातून दहा मुली – पूर्व, आग्नेय, दक्षिण, नैऋत्य, पश्चिम, वारा, उत्तर, ईशान्य, ऊर्ध्वगामी आणि अधोमुखी प्रकट झाल्या. त्यात 6 मुख्य आणि 4 गौण होत्या. त्यांनी ब्रह्मदेवाला प्रणाम केला आणि त्याच्याकडे राहण्यासाठी जागा आणि योग्य पती मागितले.

ब्रह्मदेव म्हणाले, तुम्हाला ज्या दिशे ला जायचे आहे त्या दिशेला जा, लवकरच तुम्हाला योग्य पती मिळतील. त्यानुसार त्या मुली प्रत्येक दिशेला निघाल्या. यानंतर ब्रह्मदेवाने आठ दिक्पाल निर्माण केले आणि ८ मुलींना बोलावून प्रत्येक दिक्पालाला एक-एक मुलगी दिली. त्यानंतर ते सर्व लोकपाल त्या मुलींना निर्देश देऊन आपापल्या दिशेने गेले.

या दिक्पालांची नावे पुराणातील दिशांच्या क्रमाने खाली दिली आहेत.

पूर्वेचा इंद्र , आग्नेयेचा अग्नि , दक्षिणेचा यम , नैऋत्येला सूर्य , पश्चिमेला वरुण , वायव्येला वायू , उत्तरेकडील कुबेर आणि ईशान्येकडील सोम.

ते स्वतः उर्वरित दोन दिशांना मधील आकाशाकडे गेले आणि खाली त्यांनी शेष किंवा अनंतची स्थापना केली.

दिशांची नावे आणि त्यांचे महत्त्व (Names of directions & their importance in Marathi)

वैदिक साहित्यात पूर्व, पश्चिम, दक्षिण, उत्तर या चारच दिशांचा उल्लेख येतो. ह्या चार मुख्य दिशा आहेत हे तुम्ही शालेय अभ्यासक्रमात पहिले च असेल. समजा तुमचा चेहरा जेंव्हा सूर्योदय होणाऱ्या दिशे कडे असेल तर तुमच्या समोरची दिशा हि पूर्व दिशा असते. पाठीमागील पश्चिम, तुमच्या उजवीकडे दक्षिण दिशा तर उत्तर दिशा तुमच्या डावीकडे असते.

मुख्य दिशांची नावे (Names of main directions in Marathi)

मुख्य दिशांची नावे (Names of main directions in Marathi)
North (N)	उत्तर
South (S)	दक्षिण
East (E)	पूर्व
West (W)	पश्चिम

वास्तूनुसार दिशांचे महत्त्व ( दिशांची संपूर्ण माहिती, Directions in Marathi )

पूर्व दिशा : ( दिशांची संपूर्ण माहिती, Directions in Marathi )

पूर्व दिशा, ज्याला मराठीत पूर्व दिशा किंवा प्रचीन दिशा म्हणूनही ओळखले जाते, ही प्राथमिक मुख्य दिशांपैकी एक आहे. पूर्व दिशा म्हणजे ज्या दिशेला सूर्य उगवतो ती दिशा होय. पूर्व दिशा हि नेहमी नवीन सुरुवात, प्रकाश आणि आशा यांच्याशी संबंधित आहे.

नेव्हिगेशनच्या उद्देशाने आणि भौगोलिक अभिमुखतेसाठी पूर्व दिशा खूप महत्त्वाची आहे. नकाशावर , उजवीकडे निर्देश करणारे टोक हे पूर्व दिशा दर्शवते

पश्चिम दिशा : ( दिशांची संपूर्ण माहिती, Directions in Marathi )

मुख्य दिशानिर्देशां पैकी एक म्हणजे पश्चिम दिशा , ज्याला सामान्यतः पश्चिम दिशा किंवा मराठीत पश्‍चिम म्हणून ओळखले जाते. पश्चिम दिशा हि पूर्व दिशेच्या विरुद्ध बाजूला स्थित आहे आणि सूर्यास्त हा पश्चिम दिशेला होत असतो.

नेव्हिगेशनच्या उद्देशाने आणि भौगोलिक अभिमुखतेसाठी पश्चिम दिशा सुद्धा महत्त्वाची भूमिका बजावते. नकाशावर , डावीकडे निर्देश करणारे टोक हे पश्चिम दिशा दर्शवते. भौगोलिकदृष्ट्या पाहिल्यास सूर्य संध्याकाळी पश्चिमेला मावळतो. भारतीय समजुतीनुसार पश्चिम दिशेला विविध पैलूंमध्ये महत्त्व आहे. अनेक धार्मिक विधी आणि समारंभ पूर्वेकडे तोंड करून केले जातात. तथापि, काही विशिष्ट प्रथा आणि विधींमध्ये, पश्चिमेकडे तोंड करणे योग्य मानले जाते.

उत्तर दिशा : ( दिशांची संपूर्ण माहिती, Directions in Marathi )

चार मुख्य दिशांपैकी एक उत्तर दिशा आहे , सामान्यतः उत्तर दिशा किंवा मराठीत उत्तरा म्हणून ओळखली जाते . उत्तर दिशा हि नकाशावर वरील बाजूला दाखवली जाते जी सुई च्या टोकाद्वारे प्रतीत केली जाते आणि दक्षिण तिच्या तिच्या विरुद्ध बाजूला असते. भौगोलिक आणि नेव्हिगेशन च्या दृष्टिकोनातून उत्तर दिशा खूप महत्त्वाची भूमिका बजावते. उत्तरेची दिशा हि स्थिरता , अंतर्दृष्टी आणि मार्गदर्शन यासारख्या वैशिष्ट्यांशी संबंधित असते

दक्षिण दिशा : ( दिशांची संपूर्ण माहिती, Directions in Marathi )

दक्षिण दिशा, ज्याला मराठीत दक्षिण दिशा किंवा दक्षिणा म्हणूनही ओळखले जाते, ही प्राथमिक मुख्य दिशांपैकी एक आहे. हे उत्तर दिशेच्या विरुद्ध आहे आणि सामान्यत: नकाशावर खाली दिशेला कंपास सुईने दर्शविले जाते. दक्षिण दिशेला विविध संदर्भात महत्त्व आहे.

भौगोलिकदृष्ट्या दक्षिण दिशा पृथ्वीच्या दक्षिण ध्रुवाकडे निर्देशित करते. उत्तर दिशेच्या विरुद्ध दिशा आहे. बर्‍याच संस्कृतींमध्ये, दक्षिण दिशेला उबदारपणा, चैतन्य आणि उर्जेशी जोडले जाते

वास्तूनुसार दिशांचे महत्त्व ( दिशांची संपूर्ण माहिती, Directions in Marathi )

पूर्व दिशा : ( दिशांची संपूर्ण माहिती, Directions in Marathi )

भगवान इंद्र हे पूर्व दिशेचे दिक्पाल म्हणून ओळखले जातात. वास्तुशास्त्र तसेच भारतीय स्थापत्यशास्त्र हे पूर्व दिशेवर खूप जोर देते. आपले यश , समृद्धी आणि चांगले आरोग्य वाढवण्यासाठी घराची रचना हि पूर्व दिशेला अनुकूल असली पाहिजे. घरामधील महत्त्वाची जागा , जसे की मुख्य प्रवेश द्वार किंवा पूजाघर ( देवघर ), ह्याची रचना हि प्राचीन वास्तुशास्त्राच्या तत्त्वांनुसार पूर्वेकडे संरेखित केली जाते.

भारतीय संस्कृतीत पूर्व दिशेला अत्यंत शुभ मानले जाते. पूर्व दिशा हि सूर्य देवते शी संबंधित आहे आणि तील जीवन आणि उर्जेचा स्त्रोत मानले जाते. आशीर्वाद आणि सकारात्मकतेसाठी अनेक धार्मिक विधी आणि समारंभ पूर्वेकडे तोंड करून केले जातात.

व्यावहारिकदृष्ट्या सांगायचे तर , वेळेचा मागोवा घेण्यासाठी पूर्व दिशा उपयुक्त आहे . दिवसाची वेळ निश्चित करण्यात मदत करणारा नैसर्गिक वेळ सूचक म्हणजे सूर्याचा दिवसभरात पूर्वेकडून पश्चिमेकडे प्रवास उपयुक्त ठरतो. एकूणच पूर्व दिशा सांस्कृतिक, आध्यात्मिक आणि व्यावहारिक दृष्टिकोनातून महत्वाची आहे . नवीन सुरुवात, आशावाद आणि चैतन्य याचे प्रतीक आहे. आर्किटेक्चर , नेव्हिगेशन आणि सांस्कृतिक रीतिरिवाजांसह विविध क्षेत्रात पूर्व दिशेला अत्यंत महत्व आहे.

पश्चिम दिशा : ( दिशांची संपूर्ण माहिती, Directions in Marathi )

वरुण देव यांना हिंदू धर्मात पश्चिम दिशेचा दिक्पाल म्हणून ओळखले जाते. वास्तूशास्त्राच्या दृष्टीने पश्चिम दिशा महत्त्वाची आहे. पश्चिम दिशेचा घराचे स्थान आणि डिझाइन बनवताना विचार केला जातो. घर किंवा इमारतीचे काही भाग, जसे की शयनकक्ष किंवा मुलांची स्टडी रूम , विश्रांती ग्रह किंवा मेडिटेशन रूम यांच्या संरचने मध्ये पश्चिमेकडे तोंड करणे पसंत केले जाते.

व्यावहारिकदृष्ट्या सांगायचे तर , पश्चिम दिशा दिशानिर्देश आणि नेव्हिगेशनसाठी उपयुक्त ठरू शकते , विशेषत: संध्याकाळच्या सुमारास जेव्हा सूर्य क्षितिजावर प्रकाश टाकतो आणि दिशात्मक संकेत देतो . पश्चिम दिशा सांस्कृतिक , प्रतीकात्मक आणि व्यावहारिक दृष्टिकोनातून महत्त्वपूर्ण आहे

उत्तर दिशा : ( दिशांची संपूर्ण माहिती, Directions in Marathi )

कुबेर, संपत्तीचा देव, उत्तरेचा दिक्पाल म्हणून ओळखला जातो. प्राचीन भारतीय स्थापत्यशास्त्रातील वास्तुशास्त्रानुसार घरे आणि इमारतींच्या स्थानासाठी उत्तर दिशा महत्त्वाची आहे. वास्तुशास्त्रानुसार घरांची रचना हि उत्तर दिशेला अनुकूल असल्यास समृद्धी, साकारात्मक ऊर्जा आणि सौभाग्य घरामध्ये वास्तव करते असे म्हंटले जाते.

उत्तर गोलार्धात , उत्तर तारा (पोलारिस ) खगोलीय नेव्हिगेशनसाठी एक स्थिर संदर्भ बिंदू म्हणून कार्य करतो. हे शोधक आणि खलाशांना त्यांचे अक्षांश निर्धारित करण्यात आणि रात्रीच्या आकाशात मार्ग स्थिर मार्ग स्थिर ठेवण्यास मदत करते.

सामान्यतः , उत्तर दिशा जीवनाच्या अनेक पैलूंमध्ये महत्त्वपूर्ण आहे , ज्यात नेव्हिगेशन, आर्किटेक्चर आणि सांस्कृतिक आणि प्रतीकात्मक प्रतिनिधित्व समाविष्ट आहे .

दक्षिण दिशा : ( दिशांची संपूर्ण माहिती, Directions in Marathi )

वास्तुशास्त्र तसेच प्राचीन भारतीय स्थापत्यशास्त्रानुसार घरांची स्थिती आणि संरचना दक्षिण दिशेने खूप प्रभावित असते. यमदेव यांना हिंदू ज्योतिषशास्त्रात दक्षिण दिशेचा दिक्पाल मानले जाते. इमारती / घरांची दिशा दक्षिण असेल तर आणि शांतता , संपत्ती आणि स्थिरता वाढवण्यासाठी दक्षिण दिशेचा उपयोग होतो.

याव्यतिरिक्त , खगोलीय नेव्हिगेशन दक्षिण दिशेवर खूप अवलंबून असते . हे रात्रीच्या आकाशातून मार्गक्रमण करण्यासाठी संदर्भ बिंदू म्हणून कार्य करते आणि दक्षिण गोलार्धातील एखाद्याचे अक्षांश निर्धारित करण्यात मदत करते .

एकूणच दक्षिण दिशेला जीवनाच्या अनेक पैलूंमध्ये सांस्कृतिक , आध्यात्मिक आणि व्यावहारिक दृष्टिकोनातून महत्त्वपूर्णता आहे . दक्षिण दिशा हि विविध प्रतीकात्मकतेशी संबंधित आहे आणि त्याची समज आर्किटेक्चर, नेव्हिगेशन आणि आध्यात्मिक पद्धती यासारख्या विविध विषयांमध्ये योगदान देते.

उपदिशा यांची नावे (Names of Updisha in Marathi)

चार प्राथमिक दिशांव्यतिरिक्त आणखी चार दिशा आहेत. या चार मुख्य दिशेच्या संयोगाने उप दिशा बनतात. जेव्हा दोन दिशांचे कोन एकत्र येतात तेव्हा जी दिशा बनते तिला त्या दोन दिशे ची उप दिशा असे म्हणतात. हा ४५-अंशाचा कोन आहे.

उत्तर-पूर्व दिशा / ईशान्य दिशा ( ishanya disha) ( दिशांची संपूर्ण माहिती, Directions in Marathi )

ईशान्येला मराठीत “उत्तर-पूर्व” असे संबोधले जाते. ही दिशा उत्तर आणि पूर्व कोनांना छेदून तयार होते. भगवान शिव / सोम हे ईशान्येचे दिक्पाल असल्याचे म्हटले जाते. या दिशेला वास्तुशास्त्रात ईशान्य कोपरा असे संबोधले आहे. हिंदीमध्ये ईशान्येला “इशान कोन” असे संबोधले जाते. आपल्या घरा मध्ये या दिशेला पूजेचे ठिकाण असावे. त्याच्या दोषामुळे धैर्याचा अभाव, गोंधळलेले जीवन, कलह आणि बौद्धिक गोंधळाचा धोका वाढतो.

उत्तर-पश्चिम दिशा / वायव्य ( vayavya disha ) ( दिशांची संपूर्ण माहिती, Directions in Marathi )

मराठीमध्ये, या दिशेला “उत्तर – पश्चिम” म्हणून ओळखले जाते. उत्तर आणि पश्चिम दिशा मिळून वायव्य दिशा तयार होते. वायव्य दिशेचा दिक्पाल पवन देव असल्याचे म्हटले जाते. आपले दीर्घायुष्य, आरोग्य आणि सामर्थ्य उत्तर-पश्चिमेकडे गेल्याने वाढते, आचरणात बदल दर्शवते. जर उत्तर-पश्चिम प्रतिकूल असेल तर मित्र शत्रू बनतात. हिंदीत या दिशेला “वयव्य कोण” असे म्हणतात. वायु तत्व आणि पवन देव ह्या दिशेला जोडलेले आहेत. हा मार्ग बंद केल्यामुळे किंवा दूषित झाल्यामुळे हिंसक आचरण, आजारपण, शारीरिक शक्ती कमी होणे आणि शत्रूची भीती दिसून येते.

दक्षिण-पूर्व दिशा / आग्नेय ( agneya disha) ( दिशांची संपूर्ण माहिती, Directions in Marathi )

या दिशेला “दक्षिण – पूर्व” असेही म्हणतात. दक्षिण आणि पश्चिम दिशांचे कोन एकत्र करून ही दिशा बनवतात.
दक्षिण -पूर्वेकडून दिशा अग्नीच्या प्रतीक आहे. या दिशेचा दिक्पाल / अधिपती अग्निदेव आहे. ही दिशा दूषित झाल्यामुळे किंवा बंद झाल्यामुळे आरोग्याच्या समस्या उद्भवतात आणि आगीमुळे जीवित आणि मालमत्तेच्या हानीबद्दल देखील चिंता असते.
घराची आग्नेय दिशा म्हणजे अग्निदेवाच्या अधिवासाचे स्थान. यामुळे, वास्तुशास्त्र या कोनाला अग्नी कोन असे संबोधते. घराच्या ह्या भागात तयार केलेले अन्न आरोग्यदायी असते.

उपदिशा यांची नावे (Names of Updisha in Marathi)
NORTH-EAST	ईशान्य दिशा ( ishanya disha)	उत्तर-पूर्व दिशा
NORTH-WEST	वायव्य ( vayavya disha )	उत्तर-पश्चिम दिशा
SOUTH-EAST	आग्नेय ( agneya disha)	दक्षिण-पूर्व दिशा
SOUTH-WEST	नैऋत्य ( nairutya disha)	दक्षिण-पश्चिम दिशा

दक्षिण-पश्चिम दिशा / नैऋत्य ( nairutya disha) ( दिशांची संपूर्ण माहिती, Directions in Marathi )

दक्षिण आणि पश्चिम दिशांचे कोन एकत्र होऊन ही दिशा तयार होते. त्याच्या दूषिततेमुळे प्रतिकूल भीती, अनावधानाने घडणाऱ्या दुर्घटना आणि चारित्र्य कलंक यासारख्या समस्या उद्भवतात. या दिशे कडे तोंड करून घरा च्या खिडक्या किंवा दरवाजे नसावेत. तसेच घराच्या या भागात, तुम्ही कॅश रजिस्टर्स, मशिन्स इत्यादी दक्षिण-पश्चिम दिशेला ठेवू शकता.

ऊर्ध्व दिशा : ( दिशांची संपूर्ण माहिती, Directions in Marathi )

आकाशाला अनुलंब दिशा असेही म्हणतात. ब्रह्मा हा आकाश दिशेचा दिग्पाल आहे.

अधर दिशा :

याला सहसा अधोमुखी दिशा असे संबोधले जाते. अधोलोकाचा दिग्पाल शेषनाग ज्योतिषशास्त्रात ओळखला जातो.

निष्कर्ष :

वास्तुशास्त्रात दही दिशांना महत्व आहे. उत्तरेकडील लोक वास्तूचे पालन करणारे दरवाजे आणि खिडक्या जपून ठेवतात. वास्तुशास्त्रानुसार घरा मध्ये तिजोरी हि दक्षिण दिशेकडे ठेवण्याचा सल्ला दिला जातो. ईशान्य दिशेला मंदिर व आग्नेय दिशेला स्वयंपाक घर असणे भाग्याचे असते. प्रवेशद्वार पूर्वेकडे तोंड करून असणे हा शुभशकून असल्याचे म्हटले जाते. वास्तुशास्त्रात इतर दिशांनाही खूप महत्त्व आहे.

मराठी बाराखडी

हे हि वाचा : पर्सनल बजेट कसे तयार करायचे ?